تهران – ابراهیم حیدری، مدیر خانه کتاب و ادبیات ایران، با تأکید بر وجود تفاوت‌های بنیادین در شاخص‌های مورد استفاده برای سنجش میزان مطالعه در کشور، اعلام کرد که همین اختلافات، مانع اصلی در ارائه یک رقم واحد و رسمی برای سرانه مطالعه ایرانیان است. این اظهارنظر، بار دیگر بحث‌ها پیرامون چگونگی اندازه‌گیری و ارزیابی عادت‌های مطالعاتی جامعه را به جریان انداخت و لزوم بازنگری در متدولوژی‌های موجود را برجسته ساخت.
`
`
سرانه مطالعه: ابهامات آماری و چالش‌های تعریف واحد
در حالی که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته تلاش می‌کنند تا با ارائه آمارهای دقیق، وضعیت فرهنگی جامعه خود را ارزیابی کنند، در ایران چالش‌هایی جدی در مسیر محاسبه و اعلام سرانه مطالعه وجود دارد. حیدری در این خصوص توضیح داد که نهادهای مختلف با رویکردهای متفاوت به تعریف "مطالعه" و "کتاب" می‌پردازند. برخی تنها مطالعه کتاب‌های چاپی و رسمی را در نظر می‌گیرند، در حالی که برخی دیگر مطالعه نشریات، محتوای دیجیتال، و حتی متون موجود در فضای مجازی را نیز جزو آمار سرانه مطالعه محسوب می‌کنند. این تفاوت در دامنه شمول، به طور طبیعی منجر به ارقام متفاوتی می‌شود که امکان تجمیع و ارائه یک عدد واحد را از بین می‌برد.
شاخص‌های گوناگون و تأثیر آن بر درک سرانه مطالعه واقعی
تنوع در شاخص‌های سنجش، تنها به نوع محتوای مطالعاتی محدود نمی‌شود. معیارهایی مانند زمان صرف شده برای مطالعه در طول روز، تعداد صفحات مطالعه شده، تعداد کتاب‌های خوانده شده در سال، و حتی هدف از مطالعه (آموزشی، تفریحی، پژوهشی) نیز از جمله عوامل مؤثر در این تفاوت‌ها هستند. به عنوان مثال، در پژوهش‌های مرتبط با سرانه مطالعه:
برخی مطالعات، مطالعه کتاب‌های درسی و دانشگاهی را نیز لحاظ می‌کنند.
برخی دیگر بر مطالعه آزاد و غیرآکادمیک تمرکز دارند.
این تشتت در معیارها باعث می‌شود که هر نهاد یا پژوهشگری بسته به متدولوژی خود، به ارقامی دست یابد که با نتایج سایر نهادها قابل مقایسه نیست و عملاً تصویری شفاف از وضعیت واقعی سرانه مطالعه در کشور ارائه نمی‌دهد. عدم وجود یک تعریف واحد، تحلیل روندها و ارزیابی تأثیر سیاست‌های فرهنگی را نیز دشوار می‌سازد.
راهکارهای نوین برای اندازه‌گیری و ارتقاء فرهنگ مطالعه
با وجود این چالش‌ها، نیاز به درک صحیح از وضعیت سرانه مطالعه برای برنامه‌ریزی‌های کلان فرهنگی و توسعه‌ای انکارناپذیر است. کارشناسان معتقدند که می‌توان با رویکردهای جامع‌تر و هماهنگ‌تر، به سمت ارائه آماری قابل اتکا حرکت کرد. پیشنهاداتی در این زمینه مطرح شده است:
تدوین پروتکل‌های یکپارچه: ایجاد استانداردهای ملی برای تعریف شاخص‌های مطالعه و چگونگی جمع‌آوری داده‌ها توسط نهادهای ذی‌ربط با همکاری دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی.
استفاده از رویکردهای جامع و ترکیبی: بهره‌گیری همزمان از نظرسنجی‌ها، پایش فروش کتاب، آمار امانت کتابخانه‌ها، و تحلیل داده‌های دیجیتال برای دستیابی به یک تصویر همه‌جانبه، همراه با در نظر گرفتن کیفیت و عمق مطالعه به جای صرفاً زمان صرف‌شده.
این رویکرد می‌تواند به تدریج به تدوین یک رقم قابل قبول و استاندارد برای سرانه مطالعه منجر شود و به سیاست‌گذاران کمک کند تا برنامه‌های موثرتری برای ارتقاء فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی طراحی و اجرا کنند.
ابهام در سرانه مطالعه تنها یک چالش آماری نیست، بلکه می‌تواند بر ارزیابی اثربخشی سیاست‌های فرهنگی و تخصیص منابع تأثیرگذار باشد. شفاف‌سازی در این حوزه، گامی مهم در جهت تقویت زیرساخت‌های فرهنگی کشور و هدایت جامعه به سوی افزایش آگاهی و دانش از طریق مطالعه است؛ هدفی که نیازمند همگرایی و همکاری تمامی نهادهای مسئول و متولی فرهنگ در ایران است.
مطالب مرتبط
- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر لزوم تقویت ارتباط با گروه‌های اجتماعی و هنرمندان تأکید کرد
- موزه سینما برای بزرگداشت کیانوش عیاری، فیلم «شبح کژدم» را اکران می‌کند
- سازمان بهزیستی سی‌و‌پنجمین جشنواره زندگی با قرآن را برای گروه‌های هدف خود آغاز کرد
- سمینار «صحنه، جامعه، دانشگاه» افق‌های تازه در جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان می‌گشاید
