معاون سازمان فناوری اطلاعات ایران در نهمین همایش ملی پیشرفت‌های معماری سازمانی ایران، با اشاره به تغییر پارادایم در توسعه خدمات هوشمند دولتی، تأکید کرد که آینده تحولات دیجیتال کشور بر پایه تبادل اسناد الکترونیکی و اعتماد دیجیتالی استوار خواهد بود، نه صرفاً داده‌های خام. این رویکرد جدید، دولت را از یک تنظیم‌گر مرکزی به یک بازیگر فعال در زیست‌بوم‌های دیجیتال تبدیل می‌کند.
<p align="center">
</p>
گذر از دولت پلتفرمی به زیست‌بوم‌های دیجیتال: تحولی بنیادین در حکمرانی
مازیار مباشری، معاون سازمان فناوری اطلاعات، در پنل تخصصی «زیست‌بوم‌های دیجیتال دولت» خاطرنشان ساخت که نگاه حاکم بر معماری دولت دیجیتال دستخوش تغییر شده است. مسیر توسعه از "دولت به عنوان پلتفرم" عبور کرده و اکنون به سمت "دولت به عنوان اکوسیستم" در حرکت است. در این الگوی نوین، دولت دیگر صرفاً یک نهاد تنظیم‌گر یا هماهنگ‌کننده نیست، بلکه به عنوان یکی از اجزای پویا و فعال در زنجیره ارزش زیست‌بوم دیجیتال شناخته می‌شود. این تحول، سرمایه‌گذاری‌های گذشته در زیرساخت‌های ارتباطی و داده‌ای را نیز در چارچوب جدید ارزیابی می‌کند تا بهره‌وری حداکثری حاصل شود. بر اساس این دیدگاه، نهادهای متخصص باید چارچوبی برای گذار از مدل سنتی به مدل زیست‌بوم‌های اکوسیستمی ارائه دهند.
اعتماد دیجیتالی: محور اصلی تبادل اسناد در زیست‌بوم‌های نوین
نقطه عطف این تحول، دگرگونی در نحوه تبادل اطلاعات است. مباشری تصریح کرد که آینده زیست‌بوم‌های دیجیتال کشور بر مبنای "تبادل اسناد" خواهد بود، نه صرفاً انتقال "داده‌های خام". این بدان معناست که مفاهیمی نظیر قراردادهای الکترونیکی (e-Contract) و مجوزهای الکترونیکی (e-Permit) جایگزین تبادل صرف داده‌ها می‌شوند. چنین رویکردی مستلزم سطحی نوین از تعاملات دیجیتالی است که در آن، هر سند دیجیتال باید دارای امضای معتبر و قابل استناد باشد.
مباشری تأکید کرد: "هیچ زیست‌بوم دیجیتالی بدون اعتماد دیجیتالی پایدار نخواهد ماند. انتقال داده کافی نیست؛ هر سند دیجیتال باید دارای امضای معتبر و قابل استناد باشد." این مسیر، تمرکز را از تمرکزگرایی داده به سمت تعاملات غیرمتمرکز و مبتنی بر اعتماد دیجیتالی سوق می‌دهد و نقش مراکز تبادل سنتی (ESP) را نیز تغییر می‌دهد.
چالش سامانه‌های جزیره‌ای؛ چرا معماری اکوسیستمی برای زیست‌بوم‌های دیجیتال ضروری است؟
در همین راستا، سیدی، یک فعال حوزه فناوری اطلاعات، با آسیب‌شناسی وضعیت موجود، رویکردهای پیشین دولت الکترونیک را ناکافی دانست. او به پراکندگی سامانه‌های جزیره‌ای در دستگاه‌های دولتی اشاره کرد که نه تنها فرآیند خدمت‌رسانی را تسهیل نکرده، بلکه شهروندان را درگیر مراحل پیچیده و تکراری کرده است. وی با استناد به افت شاخص‌های بین‌المللی عملکرد دولت الکترونیک ایران در برخی زمینه‌ها، ناکارآمدی معماری فعلی را به فقدان نگاه اکوسیستمی نسبت داد. در مدل سنتی، دولت مجموعه‌ای از سازمان‌هاست، اما در نگاه اکوسیستمی، دولت شبکه‌ای از تعاملات و همکاری‌هاست که بین دستگاه‌ها، کسب‌وکارها و شهروندان شکل می‌گیرد. این دیدگاه، بر اساس تعریف سازمان ملل، نیازمند پلتفرم‌هایی است که مأموریت اصلی آن‌ها تسهیل همکاری بین بازیگران مختلف زیست‌بوم دیجیتال باشد.
گام‌های راهبردی ایران در استقرار زیست‌بوم‌های دیجیتال دولتی
صفایی، دستیار رئیس سازمان فناوری اطلاعات کشور، طرح "استقرار زیست‌بوم‌های دیجیتال دولت" را به عنوان راهکاری برای رفع چالش‌های ساختاری و همپوشانی مأموریت‌ها معرفی کرد. این طرح، که با ابلاغیه ریاست‌جمهوری در حال پیگیری است، سازمان فناوری اطلاعات را موظف به تدوین معماری کلان و استانداردهای فنی زیست‌بوم‌های دیجیتال و همچنین ایجاد سکوی تبادل داده‌ها و توسعه دو پلتفرم ملی کرده است.
فاز نخست این طرح شامل توسعه هفت زیست‌بوم کلیدی است که عبارتند از:
سیستم‌های مالی و مالیاتی
انرژی
سلامت
تجارت فرامرزی
زمین و املاک
زنجیره تأمین
مهاجرین و اتباع
برای هر یک از این زیست‌بوم‌های هوشمند، دانشگاه‌های معتبر به عنوان مجریان علمی و فنی مسئول تدوین اسناد معماری، مدل‌های تراکنش و استانداردهای فنی، امنیتی، حقوقی و پیوست‌های کسب‌وکار هستند.
دانشگاه‌ها و بخش خصوصی: موتور محرک توسعه زیست‌بوم‌های هوشمند
مباشری و سیدی هر دو بر ضرورت مشارکت بخش خصوصی و نهادهای تخصصی در این مسیر تأکید کردند. تحقق "دولت به عنوان اکوسیستم" و تقویت اعتماد دیجیتالی نیازمند همکاری و هم‌افزایی تمامی بازیگران زیست‌بوم دیجیتال است. علاوه بر این، سیدی بر خلأ علمی در کشور در زمینه مهندسی اکوسیستم‌ها اشاره کرد و خواستار حرکت پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌های دانشگاهی به سمت موضوعات زیست‌بوم‌های دیجیتال، معماری پلتفرم‌ها و استانداردهای تعامل‌پذیری شد. طرح "ایران‌پاس" نیز به عنوان پلتفرم شهروندی در حال توسعه است که در آینده دروازه ورود شهروندان به تمامی خدمات دولتی خواهد بود و امکان انجام تعاملات با یک هویت و امضای واحد را فراهم می‌آورد. این رویکرد جامع، نه تنها یک پروژه فنی، بلکه یک پارادایم ملی و بلندمدت برای نیل به حکمرانی هوشمند و پاسخگو تلقی می‌شود.
مطالب مرتبط
- امدادرسانی گسترده هلال‌احمر؛ ۳۴۳ تیم عملیاتی در ۷۲ ساعت اخیر به هموطنان کمک کردند
- افزایش معاملات بازار مسکن تهران بدون رشد قابل‌توجه قیمت‌ها
- درخشش ورزشکاران بیماران خاص قم با ۷ مدال در المپیاد منطقه‌ای خوزستان
- امدادرسانی گسترده هلال‌احمر؛ ۳۴۳ تیم عملیاتی در ۷۲ ساعت اخیر به هموطنان کمک کردند
